خداوند متعال با اسلوبی زیبا وارزشمند سرگذشت و حکایت و نکات آموزنده‌ای از زندگی اقوام پیشین را برای آیندگان و طالبان اکسیر نجات و سعادت بیان می‌فرماید. در این نوشتار به زندگی قوم ثمود و رهنمودهای پیامبرجلیل‌الشأن آن قوم یعنی حضرت صالح(علیه‌السلام)خواهیم پرداخت.

حضرت صالح (علیه السلام)

از جمله پیامبران عظیم‌الشأنی که به دفعات نام او در قرآن کریم برده شده حضرت صالح (علیه‌السلام) است.

حضرت صالح نیز همانند تمام انبیایی الهی رسالت خود را بر پایه‌ توحید و یگانه پرستی بنا نهاد و امت خود را از شرک و خرافه پرستی پرهیز نمود. در این خصوص خداوند متعال از زبان حضرت صالح(علیه السلام) می‌فرماید:

«وَ إِلى‏ ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُه؛[اعراف/۷۳] و به سوى [قوم‏] ثمود، صالح، برادرشان را [فرستادیم‏] گفت: «اى قوم من، خدا را بپرستید، براى شما معبودى جز او نیست.»

دعوت به تقوا و و اطاعت الهی

از جمله مؤلفه‌ها و شاخص‌های نجات بخشی که تمام انبیاء و اولیای الهی امت خود را  به بهره‌گیری از آن سفارش می‌نمودند، رعایت تقوای الهی و اطاعت از فرامین الهی بوده است، عنصر ترس از خداوند متعال باعث می‌شود افراد خود را تحث کنترل نیروی برتر عالم هستی ببینند به همین جهت خود را از رذایل اخلاقی رهایی بخشند. حضرت صالح (علیه السلام) در خصوص لزوم رعایت تقوای الهی و اطاعت پذیری به قوم خود می‌فرمودند:« إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صالِحٌ أَ لا تَتَّقُونَ إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمینٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطیعُونِ؛[شعراء/۱۴۴-۱۴۲] آن گاه که برادرشان صالح به آنان گفت: «آیا پروا ندارید؟ من براى شما فرستاده‏اى درخور اعتمادم.از خدا پروا کنید و فرمانم ببرید»

توبه و بازگشت به درگاه الهی عامل سعادت

از جمله سفارشات و دستورات ارزشمندی که حضرت صالح(علیه‌السلام) آن را به قوم خود یادآور می‌شدند، استغفار و بازگشت به درگاه الهی بود، دستورالعمل بسیار ارزشمندی که موجب فلاح و رستگاری در دنیا و آخرت می‌شود. خداوند متعال نیز ثمرات ارزشمندی را در این زمینه بیان فرموده است. « قالَ یا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْ لا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛[نمل/۴۶][صالح‏] گفت: «اى قوم من، چرا پیش از [جُستنِ‏] نیکى، شتابزده خواهان بدى هستید؟ چرا از خدا آمرزش نمى‏خواهید؟ باشد که مورد رحمت قرار گیرید.»

ویژگی‌های قوم ثمود

۱-از بین بردن معجزه‌ی الهی و درخواست عذاب

هرچند حضرت صالح (علیه السلام) قوم خود را به شیوه های مختلفی همچون معجره‌ی بیرون آوردن شتر از دل کوه به توحید و یگانه پرستی دعوت می‌نمود ولی این قم لجوج و متکبر با بی‌عتنایی به آن نصایح خیرخواهانه و از بین بردن معجره‌ی الهی  وبا بیانی  تمسخر آمیزکه حاکی از جهل و عدم باور آنها به رسالت این پیامبر الهی بود عذاب زود هنگام را طلب می‌کردند.

«فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَ عَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَ قالُوا یا صالِحُ ائْتِنا بِما تَعِدُنا إِنْ کُنْتَ مِنَ الْمُرْسَلین؛ [اعراف/۷۷] پس آن ماده شتر را پى کردند و از فرمان پروردگار خود سرپیچیدند و گفتند: «اى صالح، اگر از پیامبرانى، آنچه را به ما وعده مى‏دهى براى ما بیاور..»

۲- قوم ثمود سمبل ستمگری

در فرهنگ قرآن ظلم وستگری یکی از مهمترین مولفه‌های شقاوت و بدبختی به حساب می‌آید چرا که عذاب سخت الهی را به دنبال دارد خداوند متعال در معرفی قوم ثمود ایشان را با ویژگی ستمکردن معرفی می‌نماید: «فَما کانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ؛[توبه/۷۰] خداوند به آنها ستم نکرد، امّا خودشان بر خویشتن ستم مى‏کردند.»

۳-اقرار به کفر

از خصوصیات قوم ثمود همانند قوم نوح و عاد این است که پیامبرانشان دلایل روشن برای آنان آوردند،‌ولی آنها به جای ایمان آوردن و پذیرفتن دعوت پیامبر خود از روی تعجب و استهزاء دست بر دهان گرفتند و صریحاً گفتند:« وَ قالُوا إِنَّا کَفَرْنا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ وَ إِنَّا لَفی‏ شَکٍّ مِمَّا تَدْعُونَنا إِلَیْهِ مُریب؛[ابراهیم/۹] و گفتند: «ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‏اید، کافریم! و نسبت به آنچه ما را به سوى آن مى‏خوانید، شکّ و تردید داریم!»

۴- مجذوب زیبا نمایی شیطان شدن

از جمله حربه‌های شیطان  برای گمراه کردن افراد استفاده از عنصر زیبایی است. هر انسانی به طور فطری و غریزی طالب زیبایی است شیطان نیز بی خوبی در بسیاری از موارد از این مسأله استفاده نمود و زشتی‌های دنیا را برای افراد زینت داده و بدین وسیله آنها را به سوی زشتی ها سوق می دهد.

«وَعاداً وَ ثَمُودَ وَ قَدْ تَبَیَّنَ لَکُمْ مِنْ مَساکِنِهِمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبیلِ وَ کانُوا مُسْتَبْصِرینَ؛[عنکبوت/۳۸] ما طایفه «عاد» و «ثمود» را نیز (هلاک کردیم)، و مساکن (ویران شده) آنان براى شما آشکار است شیطان اعمالشان را براى آنان آراسته بود، از این رو آنان را از راه (خدا) بازداشت در حالى که بینا بودند.»

۵-مفسده جویی

هرچند حضرت با خیر خواهی و تحمل سر سختی‌های آن قوم جاهل و گمراه آنها را به سوی دریچه‌های هدایت و سعادت رهنمود میکرد ولی آنها به دنبال از بین بردن و قتل این پیامبر الهی بودند

« وَ کانَ فِی الْمَدینَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُونَ (نمل/۴۸) و در آن شهر، نه گروهک بودند که در زمین فساد مى‏کردند و اصلاح نمى‏کردند.»

از جمله مصادیق زشت فساد در روی زمین از بین بردن ولی خداست؛ چرا که قوم گمراه ثمود این چنین به فکر از بین بردن پیام آور الهی بودند« [با هم‏] گفتند: «با یکدیگر سوگند بخورید که: حتماً به [صالح‏] و کسانش شبیخون مى‏زنیم، سپس به ولىّ او خواهیم گفت: ما در محلّ قتل کسانش حاضر نبودیم، و ما قطعاً راست مى‏گوییم.»[نمل/۴۹]

۶- نافرمانی از خدا

حضرت صالح برای بیان حقانیت دعوت خود با آوردن معجزهای الهی همچون بیرون آوردن شتر از دل کوه به دنبال اقناع آن قوم بود ولی آن قوم لجوج نه تنها به آورد  معجزه حضرت صالح ایمان نیاوردند بلکه آن را نیز از بین بردند. این در حالی است که حضرت صالح قبل ازآن به حفظ و نگهداری آن معجزه‌ی الهی تأکید فراوانی داشته بود.

«وَ یا قَوْمِ هذِهِ ناقَةُ اللَّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوها تَأْکُلْ فی‏ أَرْضِ اللَّهِ وَ لا تَمَسُّوها بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذابٌ قَریبٌ فَعَقَرُوها فَقالَ تَمَتَّعُوا فی‏ دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ؛[هود۶۵-۶۴]«و اى قوم من، این ماده شتر خداست که براى شما پدیده‏اى شگرف است. پس بگذارید او در زمین خدا بخورد و آسیبش مرسانید که شما را عذابى زودرس فرو مى‏گیرد.»

پس آن [ماده شتر] را پى کردند، و [صالح‏] گفت: «سه روز در خانه‏هایتان برخوردار شوید. این وعده‏اى بى‏دروغ است.

« فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَ هُمْ یَنْظُرُونَ؛ [ذاریات/۴۴] آنها از فرمان پروردگارشان سرباز زدند، و صاعقه آنان را فراگرفت در حالى که (خیره خیره) نگاه مى‏کردند (بى‏آنکه قدرت دفاع داشته باشند)!»

۷- تکذیب پیامبران

قوم ثمود از قدیمی ترین اقوامی بودند که در منطقه‌ای کوهستانی میان حجاز و شام زندگی میکردند. آنها زندگی مرفه،‌سرزمینی آباد،‌ دشتهای مسطح،‌با خاک مساعد برای کشت و زرع،‌ و قصرهای مجلل و خانه‌های مستحکم داشتند،‌ اما شکر آن همه نعمت را به جای نیاوردند وسر به طغیان برداشتند،‌ پیامبرشان صالح را تکذیب کردند و آیات الهی را به ریشخند گرفتند[۱]  

«کَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلینَ إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صالِحٌ أَ لا تَتَّقُونَ؛[شعراء/۱۴۲-۱۴۱] ثمودیان، پیامبران [خدا] را تکذیب کردند آن گاه که برادرشان صالح به آنان گفت: «آیا پروا ندارید؟»  

نکته ها و پیام ها

۱-پایه و اساس رسالت تمام انبیاء دعوت به توحید و یگانه پرستی بوده است.
۲-از جمله مهمترین آموزه‌های وحیانی توصیه به تقوای و پرهیز از گناهان و رذایل اخلاقی است.
۳-از جمله عوامل گمراهی اقوام مختلف، فریفته شدن اغواهای شیطانی و زیبانمایی‌های او می باشد.

______________

[۱]. فتاح مرتضوی،‌اشخاص و شاخص‌های قرآنی به نقل از تفسیر نمونه: ج۲۷،ص۵۴٫

منبع : گروه اینترنتی رهروان ولایت